Η ιστορία της βίας δεν είναι μόνο αποτρόπαιη, αλλά και κατά έναν παράξενο τρόπο γοητευτική, αφού είναι σύμφυτη με τη φυσική εξέλιξη του κόσμου και την επιθυμία του ανθρώπου για επικράτηση και επιβίωση. Για άλλους, πάλι, η βία είναι ένα μεγάλο κακό, ίσως το απόλυτο κακό που πρέπει να καταπολεμηθεί και να περιορισθεί στο ελάχιστο.
Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί κανείς να αρνηθεί την αναγκαιότητά της σε όλες σχεδόν τις ιστορικές επαναστάσεις που αποκατέστησαν συλλογικές αδικίες και επέβαλαν δικαιότερες κοινωνικές συνθήκες. «Η βία παίζει και έναν σπουδαίο ρόλο στην ιστορία, έναν προοδευτικό ρόλο» αναφέρει ο Φρειδερίκος Ενγκελς στο «Ο Ρόλος της Βίας στην Ιστορία» και προσθέτει χαρακτηριστικά ότι «σύμφωνα με τα λόγια του Μαρξ, είναι η μαμή που από κάθε παλιά κοινωνία, ξεγεννά μια καινούργια κοινωνία και αποτελεί το όργανο με το οποίο επιβάλλεται η κοινωνική εξέλιξη και το οποίο σπάζει τις αποστεωμένες, τις νεκρές πολιτικές μορφές. Για να ανατραπεί το οικονομικό σύστημα της εκμετάλλευσης, θα χρειαστεί η βία».
Εξοικείωση
Απ' την άλλη, η βία προϋπάρχει της βιαιοπραγίας, με τον άνθρωπο να εξοικειώνεται από νωρίς μαζί της όταν αυτή εμφανίζεται ποικιλοτρόπως: η αιφνίδια λύπη, η απογοήτευση, η απελπισία, ο πόνος, ο τρόμος, ο θάνατος εγγράφονται σταδιακά στο εύρος των ανθρωπίνων εμπειριών δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια συνειδητά επερχόμενη βίαιη συμπεριφορά. Και βέβαια, μπορεί να υποθέτουμε ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να μας αφαιρέσει τη ζωή και την ελευθερία να τη διαμορφώσουμε όπως επιθυμούμε, η ίδια η Ιστορία, όμως, δείχνει ότι η αξία της ζωής και η ελευθερία διαμόρφωσής της δεν χαρίζονται.
Πάντοτε είναι πιθανόν κάποιος άλλος να χρειάζεται τη ζωή και την ελευθερία μας, όπως ακριβώς οι Ισπανοί άποικοι τη ζωή και την ελευθερία των ιθαγενών. Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν δώσει -τα τελευταία χρόνια- ουκ ολίγες αναλύσεις πάνω στο θέμα της εγγενούς ροπής των κοινωνιών προς τη βία: έθεσαν στο επίκεντρο του προβληματισμού τους την υπόθεση ότι η βασική αιτία της επιθετικότητας είναι η διάψευση των προσδοκιών. Πάντως, το κατά πόσο η προδιάθεση της βίας -η οποία μπορεί να τροφοδοτεί την επιθετικότητα- μετατρέπεται πράγματι σε έμπρακτη άσκηση βίας, παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα.
Η προσέγγιση του σπουδαίου Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ εστιάζει στη βία της σύγχρονης κοινωνίας: Εκεί όπου ο ορθολογισμός, ακόμη και όταν αναφέρεται σε δικαιώματα, είναι δυνατόν να εκτραπεί σε βίαιες πρακτικές προκειμένου να υλοποιηθεί κάποιο σχέδιο αποφυγής υποτιθέμενων απειλών. Ή προκειμένου να επιτευχθεί η βελτίωση της κοινωνίας σύμφωνα με τα κριτήρια εκείνων που έχουν την εξουσία. Οσο για την ατομική άσκηση βίας -ως ακραία μορφή προσβολής- δεν είναι συνήθως αποτέλεσμα σχεδιασμού, αλλά εμπλοκής.
Πάντως, στο μέτρο που ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να δράσει, δηλαδή ελεύθερος να επιλέξει ανάμεσα σε διαφορετικούς δρόμους δράσης, η συμπεριφορά του είναι και παραμένει απρόβλεπτη. Δεν υπάρχουν άνευ όρων βίαια άτομα. Υπάρχουν μόνο άτομα που εκδηλώνουν βία κάτω από ορισμένες συνθήκες και για ορισμένους -λιγότερο ή περισσότερο εμφανείς- λόγους.
Συμπεριφορά
Αυτό ακριβώς το περίπλοκο θέμα της βίαιης συμπεριφοράς ανατέμνει εξαιρετικά ο Αντονι Μπέρτζες με το «Κουρδιστό πορτοκάλι» (εκδ. Anubis)- ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Τι εξωθεί έναν έφηβο στη βία; Ποια ανάγκη ικανοποιεί αναζητώντας φρικτές συγκινήσεις; Και -πάνω απ' όλα- τι θα συμβεί εάν ένα παντοδύναμο κράτος αποφασίσει να τον θεραπεύσει από την εγκληματική συμπεριφορά; Πρωταγωνιστής και αφηγητής του μυθιστορήματος -που θα γνώριζε τεράστια επιτυχία στην κινηματογραφική του εκδοχή από τον Στάνλεϊ Κιούμπρικ- είναι ένας 15χρονος, ο Αλεξ, ο οποίος κατοικεί με τους γονείς του σε μια απροσδιόριστη ζοφερή πόλη του μέλλοντος.
«Διασκέδαση»
Ο νεαρός -που λατρεύει τον Μπετόβεν και τον Μότσαρτ- συνηθίζει να «διασκεδάζει» με τους φίλους του τις νύχτες, προβαίνοντας σε ακραίες πράξεις βίας: εκτονώνονται κλέβοντας αυτοκίνητα, σκίζοντας τα καθίσματα στα τρένα, προκαλώντας με τους σουγιάδες τους αντίπαλες μικροσυμμορίες και τρομάζοντας ηλικιωμένους.
Ωσπου, ένα βράδυ εισβάλλουν στο σπίτι κάποιου προοδευτικού συγγραφέα και αφού τον βασανίζουν, σκοτώνουν τη γυναίκα του! Σύντομα θα συλληφθούν και θα καταδικαστούν σε πολυετή φυλάκιση, αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ.
Το σύστημα τον επιλέγει ως πειραματόζωο για να υποστεί μια ταχύρυθμη ιατρική «θεραπεία» με στόχο να εξαρθρωθούν τα βίαια ένστικτά του. Κάπως έτσι, ο νεαρός εγκληματίας θα υποστεί -μέσα από τους κρατικούς μηχανισμούς επιβολής- μία καθολική αλλοίωση και θα μεταλλαχθεί σε έναν άνθρωπο-μηχανή, εξαναγκασμένο σε πράξεις κοινωνικά αποδεκτές, αλλά και ανίκανο να αντιδράσει σε οποιαδήποτε μορφή βίας που ο ίδιος, πλέον, υφίσταται. Ευφυΐα σε περίσσεια, διεισδυτική ματιά και δηκτικά κοινωνικά σχόλια από έναν χαρισματικό συγγραφέα ο οποίος χρησιμοποιεί τη μέθοδο του σοκ για να εξαναγκάσει -με τη σειρά του- τον αναγνώστη να στοχαστεί πάνω στις ιδιαιτερότητες της εφηβικής βίας. Αλλά και να κατανοήσει τις συνέπειες της καταστολής και της θεσμικής βίας, η οποία συχνά είναι πιο απάνθρωπη και πιο διεστραμμένη, ικανή ακόμη και να μετατρέψει έναν νέο άνθρωπο σε «κουρδιστό πορτοκάλι»...
του Γιώργου Βαιλάκη
Πηγή: Η
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου